Vitamin D je liposolubilni vitamin koji se u našem organizmu proizvodi iz svog prekursora pomoću ultravioletnog (sunčevog) zračenja. Pored toga unosi se i putem hrane i eventualno suplemenata. U zimskom periodu zbog manje endogene produkcije potrebno je unositi dodatne količine vitamina D.
Za vitamin D je poznato da učestvuje u metabolizmu kostiju, odnosno da je za zdrave kosti potrebna dovoljna količina vitamina D u organizmu, budući da je neophodan za adekvatnu apsorpciju i iskorištavanje kalcija i fosfora. Također, važan je za održavanje normalne funkcije mišića i imunog sistema. Vitamin D i autoimune bolesti Dijebetes mellitus tip I, multipla skleroza, sistemski eritemski lupus, Hashimoto tireoiditis, reumatoidni artritis, Sjögrenov sindrom, inflamatorne bolesti crijeva su autoimune bolesti za koje je utvrđena povezanost za niskim nivoima vitamina D.
Osobe koje imaju manjak vitamina D izložene su visokom riziku od nastanka autoimunih bolesti. Vitamin D igra jako važnu ulogu u imunom odgovoru. Ustanovljeno je da je povezan sa metaboličkim i imunim procesima u organizmu. Definiran je kao imunološki modulator. Ima uloge u regulaciji ćelijskog rasta, proliferacije i apoptoze. Djeluje tako da jača imuni sistem kada on oslabi, te smanjuje imuni odgovor kada je on prejak što je slučaj sa autoimunim bolestima. Ustanovljeno je da vitamin D ima receptore u imunološkim ćelijskim linijama kao što sto su monociti, dendritične ćelije i akivirane T-ćelije.
Brojne studije ukazuju na veliku povezanost između niskog nivoa vitamina D i povećanog rizika za nastanak hroničnih zapaljenskih oboljenja, uključujući i autoimuna oboljenja. Nizak nivo vitamina D pogoduje nastanku autoimunih oboljenja, odnosno veća je vjerovatnoća da će ćelije imunog sistema napasti zdrave ćelije našeg organizma i na taj način prouzrokovati neko od autoimunih oboljenja.
Osim navedenih uloga u imunom sistemu, novijim istraživanjima o povezanosti dijabetesa i niskog nivoa vitamina D potvrđeno je i djelovanje vitamina D na same beta ćelije pankreasa.Vitamin D ima uticaj na lučenje inzulina i nastanak inzulinske rezistencije. Tako manjak vitamina D uzrokuje poremećaj u lučenju inzulina i pospješuje nastanak inzulinske rezistencije.
Nastanak autoimunih oboljenja se često povezuje sa deficitom vitamina D, te je preporučljivo njegovo kontrolisanje i suplementacija u slučaju deficita. Kod pacijenata koji već imaju neko autoimuno oboljenje, suplementacija vitaminom D smanjuje progresiju, odnosno napredovanje bolesti i stabilizira stanje.
Vitamin D i maligna oboljenja
Vitamin D ima i antikancerogeno djelovanje. Na osnovu istraživanja, ustanovljeno je da pacijenti koji imaju više koncentracije vitamina D imaju i bolju prognozu. Naime, vitamin D djeluje na dijeljenje ćelija koje je najproblematičniji segment kod malignih oboljenja. Vitamin D potiče normalno funkcionisanje ćelija, inhibira nekontrolisano dijeljenje malignih ćelija, invazivnost, metastatski potencijal te diferencijaciju ćelija. Pored toga, vitamin D inhibira angiogenezu, odnosno stvaranje novih krvnih sudova za ishranu tumora. Na taj način smanjuje se dotok hranjivih materija tumorskom tkivu, što nadalje smanjuje i njegovo širenje.
Rizične skupine
Neke osobe imaju povećan rizik za nastanak deficita vitamina D. U tu skupinu spadaju: - Starije osobe
- Osobe koje izbjegavaju sunčanje
- Osobe sa tamnijom kožom
- Pacijenti sa oboljenjima kod kojih je smanjena apsoprcija vitamina D u probavnom traktu:
Chronova bolest, celijakija, cistična fibroza.
- Pacijenti kojima je hirurški odstranjen dio želuca ili crijeva
Pored toga, neki lijekovi mogu uzrokovati deficit vitamina D.
Tu spadaju sljedeći lijekovi:
Laksativi (koji se koriste duže vrijeme) Diuretici Lijekovi protiv zgrušavanja krvi Antiepileptici
Šta se preporučuje?
Svi pacijenti koji imaju neko autoimuno ili maligno oboljenje ili su u rizičnoj skupini bi trebali kontrolisati nivoe vitamina D. Ukoliko se ustanovi deficit, tada je neophodno korištenje suplemenata vitamina D. Dakle, najprije je potrebno uraditi laboratorijske pretrage. Nikako ne smijemo početi sa suplementacijom, ako nismo prethodno uradili pretrage. Vitamin D ne smijemo unositi u suvišku jer bi u tom slučaju ispoljio toksične efekte. Korištenje suplemenata vitamina D se preporučuje samo kod deficita. Potrebno je odgovarajuće doziranje, koje mora biti kontrolirano od strane ljekara.